Terminologia medyczna jest jednym z najtrudniejszych i najbardziej wymagających obszarów w pracy tłumacza. W przypadku języka niemieckiego sprawa staje się jeszcze bardziej złożona, ponieważ system medyczny naszych zachodnich sąsiadów opiera się na własnych tradycjach, normach i specyficznym sposobie tworzenia pojęć. Dla pacjentów i lekarzy tłumaczenia muszą być w pełni zrozumiałe, a dla instytucji i regulatorów – zgodne z terminologią obowiązującą w dokumentach urzędowych. W tej części przyjrzymy się bliżej strukturze języka medycznego w Niemczech, źródłom terminów, różnicom między językiem specjalistycznym a potocznym oraz narzędziom, które wspierają tłumacza w pracy nad dokumentacją medyczną.
Źródła terminologii niemieckiej w medycynie
Język niemiecki w medycynie opiera się w dużej mierze na zapożyczeniach z łaciny i greki, podobnie jak inne języki europejskie. Dzięki temu wiele terminów jest międzynarodowych i rozpoznawalnych w różnych krajach. Przykładem mogą być takie pojęcia jak Diabetes mellitus (cukrzyca), Appendizitis (zapalenie wyrostka robaczkowego) czy Hepatitis (zapalenie wątroby). Jednocześnie niemiecki zachowuje swoje własne, uproszczone odpowiedniki, które funkcjonują w języku potocznym, np. Blinddarmentzündung zamiast Appendizitis. Tłumacz musi zatem zawsze rozpoznawać, w jakim rejestrze językowym porusza się tekst – czy jest to wypis szpitalny kierowany do lekarza, czy ulotka informacyjna przeznaczona dla pacjenta.
Różnice między językiem medycznym a potocznym
Jedną z największych trudności jest właściwe oddanie różnicy między językiem specjalistycznym a potocznym. Niemieccy lekarze i dokumenty medyczne posługują się precyzyjnymi określeniami, takimi jak Myokardinfarkt (zawał mięśnia sercowego), podczas gdy pacjenci w codziennej rozmowie użyją raczej terminu Herzinfarkt albo Herzanfall. Tłumacz pracujący z wypisem szpitalnym musi znać wszystkie te warianty, ale w zależności od kontekstu wybrać ten, który jest właściwy. W oficjalnej dokumentacji medycznej stosuje się terminologię łacińsko-grecką, w ulotkach informacyjnych dla pacjentów – formy uproszczone. Zastosowanie niewłaściwego rejestru mogłoby wprowadzić w błąd odbiorcę albo sprawić, że tekst będzie niezrozumiały.
Pułapki w tłumaczeniach terminologii
W tłumaczeniach medycznych z niemieckiego na polski pojawia się wiele pułapek. Jedną z nich są tzw. fałszywi przyjaciele, czyli słowa podobne do polskich, ale oznaczające coś zupełnie innego. Przykładem może być Konsultation, które oznacza wizytę lekarską, a nie nieformalną rozmowę, jak mogłoby się wydawać. Podobnie Praxis to nie „praktyka” w ogólnym sensie, ale „gabinet lekarski”. Kolejną trudnością jest stosowanie skrótów medycznych – RR oznacza w niemieckiej dokumentacji ciśnienie tętnicze (od nazwiska Riva-Rocci), a BZ to poziom cukru we krwi (Blutzucker). Tłumacz musi znać wszystkie skróty i właściwie je rozwijać, inaczej tekst stanie się nieczytelny dla polskiego lekarza.
Specyfika niemieckich rzeczowników złożonych
Język niemiecki słynie z tworzenia długich rzeczowników złożonych, a medycyna jest obszarem, w którym spotyka się ich wyjątkowo dużo. Przykładem może być Blutgerinnungshemmung (hamowanie krzepnięcia krwi) czy Leberfunktionsstörung (zaburzenie czynności wątroby). Dla tłumacza problem polega na tym, że w języku polskim takie pojęcia trzeba rozwijać w kilku słowach, a czasem nawet w całym zdaniu. Prawidłowe rozbicie i zinterpretowanie złożonego terminu wymaga zarówno dobrej znajomości języka, jak i wiedzy medycznej. Niewłaściwa interpretacja może całkowicie zmienić sens diagnozy czy zalecenia lekarskiego.
Skróty i akronimy w niemieckiej dokumentacji medycznej
Dokumenty medyczne w Niemczech pełne są skrótów i akronimów, które dla osoby spoza środowiska są całkowicie niezrozumiałe. Oprócz wspomnianych RR i BZ można spotkać takie skróty jak EKG (Elektrokardiogramm – elektrokardiogram), CT (Computertomographie – tomografia komputerowa) czy MRT (Magnetresonanztomographie – rezonans magnetyczny). Niektóre skróty są zrozumiałe międzynarodowo, inne wymagają rozwinięcia i dostosowania do polskiej praktyki medycznej. Rolą tłumacza jest nie tylko przetłumaczenie skrótu, ale i upewnienie się, że polski lekarz odbiorca dokumentu będzie wiedział, o co chodzi.
Przykłady praktyczne – różne konteksty
- Wypis szpitalny:
„Der Patient wurde nach erfolgreicher Cholezystektomie entlassen.”
Poprawne tłumaczenie: „Pacjent został wypisany po pomyślnym usunięciu pęcherzyka żółciowego.” - Instrukcja dla pacjenta:
„Bitte nehmen Sie das Medikament zweimal täglich vor dem Essen ein.”
Tłumaczenie: „Proszę przyjmować lek dwa razy dziennie przed posiłkiem.” - Opis badania:
„Im MRT zeigte sich eine Raumforderung im rechten Temporallappen.”
Tłumaczenie: „W badaniu rezonansu magnetycznego stwierdzono obecność zmiany w prawym płacie skroniowym.”
Takie przykłady pokazują, że każdy typ tekstu wymaga innego podejścia – od bardzo specjalistycznego po bardziej zrozumiały i prosty.
Narzędzia wspierające pracę z terminologią
Tłumacz medyczny nie jest pozostawiony sam sobie – ma do dyspozycji różnorodne narzędzia wspierające. Najważniejsze to:
- Słowniki medyczne niemiecko-polskie – np. słownik PONS, Reuter, Fachwörterbuch Medizin.
- Bazy terminologiczne online – IATE (baza UE), Langenscheidt Medizin.
- Glosariusze własne – tworzone w oprogramowaniu CAT, np. SDL MultiTerm czy memoQ Term Base.
- Literatura fachowa – niemieckie podręczniki i artykuły naukowe, które pokazują aktualne użycie terminologii.
Umiejętność korzystania z takich narzędzi jest kluczowa – pozwala na zachowanie spójności i unikanie błędów.
Podsumowanie
Terminologia medyczna w języku niemieckim jest niezwykle bogata i skomplikowana. Tłumacz musi nie tylko znać język, ale także orientować się w łacinie, grece, skrótach i specyficznych rzeczownikach złożonych. Praca nad dokumentami medycznymi wymaga ciągłego doskonalenia wiedzy i korzystania z narzędzi wspierających, takich jak bazy terminologiczne i słowniki. Różnica między językiem specjalistycznym a potocznym sprawia, że każdy tekst trzeba analizować indywidualnie, dopasowując rejestr do odbiorcy. To właśnie sprawia, że tłumaczenia medyczne są tak wymagające, a jednocześnie niezwykle odpowiedzialne.